پای فانتوم چگونه به ایران باز شد؟ +تصاویر
تاریخ انتشار: ۹ مهر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۸۵۷۷۳۰
نخستین دسته چهار فروندی فانتومهای ایرانی طی پروازی مستقیم از آمریکا به ایران، در ۲۷ شهریورماه ۱۳۴۷ وارد پایگاه مهرآباد تهران شدند.
خبرگزاری فارس: در بخش نخست پرونده «اشباح ایرانی» (به مناسبت ۵۰ سالگی فانتوم در ایران) از تولد جنگنده بمب افکن مک دانل داگلاس F-۴ فانتوم و پیش نیازهایی که منجر به طراحی و تولید آن گردید سخن گفتیم، سپس به نسخههای گوناگون آن که با وظایف مختلف برای خریداران هم پیمان ایالات متحده در سرتاسر دنیا ساخته شده است اشاره داشتیم و نهایتا سوابق جنگی این هواپیمای قدرتمند را در چهارگوشه جهان به صورت اجمالی مورد بررسی قرار دادیم.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
حال پس از یک وقفه نسبتا طولانی، از این بخش داستان اصلی پرونده ما آغاز میشود که اشاره به فعالیتهای این جنگنده افسانهای در خدمت نیروی هوایی ایران دارد؛ با این توضیح که این نوشتار، حاصل گردآوری مطالبی است که به صورت رسمی یا غیر رسمی توسط فرماندهان نظامی، مصاحبه ها، آرشیوهای رسانهها، کتب منتشر شده، صفحات مجازی یا خاطرات نیروهای عملیاتی فانتوم انتشار یافته و الزاما نظر نگارنده نمیباشد.
همچنین لازم به ذکر است که منظور از افتخارات F-۴ فانتوم در سرتاسر گزارش، اقداماتی ست که توسط خلبانان، نفرات نگهداری و همچنین هر آن کس که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با این هواپیما درگیر بوده است، صورت پذیرفته که از این جنگنده، اسطورهای ماندگار در خدمت نیروی هوایی کشورمان ساخته است و در حقیقت یکایک کلمات، بیانگر افتخارآفرینی مردان و زنان این مرز و بوم کهن میباشد که تا ابد در صفحات تاریخ خواهد درخشید.
* چشمان خیره به فانتوم
کشور ایران با سابقه تاریخی طولانی، در حقیقت نخستین جامعه آماری در سطح جهان بوده است که در قالب مرزهای جغرافیایی مشخص تعریف شد و از حکومت جهت اداره خود برخوردار گردید.
ایران که همواره مورد توجه دوستان و دشمنان بسیاری بوده، در موقعیت برجسته ژئوپولیتیکی ارتباط شرق و غرب قرار دارد و برای حفظ خود از گزند بیگانگان که به منابع سرشار مادی و معنوی آن چشم دوخته اند نیازمند نیروهای مسلح قدرتمند و منسجم است تا بتواند در صورت نیاز از خود دفاع کند و پاسخ هر تجاوزی را به صورت قاطع بدهد، لذا اهمیت حفظ امنیت ساکنان این خاک کهن و برقراری نظم در محدوده تمامیت ارضی نیازمند بهره گیری از پیشرفتهترین تجهیزات نظامی میباشد که خود سابقهای به گستردگی تاریخ کشورمان دارند و از نخستین تسلیحات ساخته شده توسط بشر که ایرانیان نیز نقش به سزایی در اختراع آن داشتند تا خرید انواع تجهیزات نظامی از ابرقدرتهای شرق و غرب زمان حاضر را شامل میشود.
متعاقب این موضوع و با توجه به شرایط دو قطبی خاورمیانه در دوران جنگ سرد و پس از جنگ جهانی دوم که با حکومت محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران هم زمان بود، تلاشهای بسیاری جهت افزایش توان نظامی ارتش کشورمان صورت گرفت که از آن جمله میتوان به خرید انواع هواپیماهای شکاری اشاره کرد.
ایران که در آن زمان به دلیل آسیبهای وارد شده ناشی از جنگ جهانی دوم در شرایط مناسبی به سر نمیبرد، احیای قدرت تسلیحاتی را در دستور کار قرار داد تا از تجاوز به خاک کشورمان در شرایط درهم ریخته منطقه جلوگیری به عمل آورد.
البته این کار به سادگی نبود چرا که شرایط اقتصادی در ابتدا وضعیت مناسبی نداشت و برخی از تجهیزات در قالب کمکهای نظامی به ایران اهدا شد، اما رفته رفته با بهبود اوضاع و وارد شدن درآمدهای سرشار نفتی، محاسبات تغییرات بسیاری کرد تا جایی که کشورمان خواهان پیشرفتهترین سازههای نظامی ساخته شده به دست بشر گردید.
از سوی دیگر، دید سیاسی مقامات کشورمان در آن زمان متمایل به غرب و در راس آن ایالات متحده بود و آمریکا نیز با توجه به موقعیت راهبردی منطقه خاورمیانه جهت جلوگیری از ایجاد کمربند کمونیستی و برقراری سد دفاعی مقابل بلوک شرق و در راس آن شوروی، نیازمند یک هم پیمان توانمند با شرایط مناسب جغرافیایی و حکومتی بود تا بتواند از برهم خوردن توازن قوا در منطقه جلوگیری کرده و منافع خود را نیز تامین کند، لذا ایران را به عنوان مرکزیت این اقدامات برگزید که ماحصل آن ارسال یا فروش تجهیزات مختلف نظامی در قالب قراردادهای مختلف دفاعی بود و به همین روی کشورمان در نقش یکی از کشورهای منطقهای تحت حمایت بلوک غرب و ناتو در آمد که البته رویکرد و دیدگاهی کاملا مستقل به خود را داشت تا با وظیفه حفظ تمامیت ارضی به عنوان قدرت برتر خاورمیانه و خلیج فارس نقش خود را همواره ایفا کند چرا که تجربه تلخ درگیریهای جنگ جهانی دوم و همچنین تجاوز کشورهای درگیر خصوصا در شهریور ۱۳۲۰ یا اشغال بخشهای مختلف این خاک که به بهایی گزاف برای ایران تبدیل گردید چیزی نبود که کسی علاقهمند تکرار دوباره آن باشد خصوصا آنکه شوروی در شمال و بعدها هم پیمانانش عراق در غرب و افغانستان در شرق با تفکرات تندرو به عنوان دشمنان درجه یک تلقی شده و تجهیز به بهترین تسلیحات جهت دفاع از کشور بسیار ضروری به نظر میرسید تا با هدایت جان برکفان نیروهای مسلح دست هر متجاوزی را قطع کند؛ لذا در این میان قراردادهای گوناگونی بسته شد که نقطه ابتدایی مسیری که به عطف خریدها منجر گردید، از تحویل گرفتن هواپیماهای رزمی نورثروپ F-۵A فریدوم فایتر (جنگجو آزادی) و نسخه آموزشی دوکابینه با نام F-۵B در سال ۱۳۴۳ خورشیدی آغاز میشود که نخست ۱۱ فروند نمونه رزمی و ۲ فروند نمونه آموزشی در سال ۱۳۴۴ و در مجموع ۱۰۴ فروند F-۵A و ۲۳ فروند F-۵B غالبا تحت کمکهای نظامی به کشورمان (و تعدادی به صورت فروش) اهدا شد که توانستند نقش به سزایی را در افزایش توان هوایی ایران ایفا کنند و دست برتر در برابر دشمن قسم خورده مرزهای غربی یعنی عراق باشند، خصوصا آنکه نسبت به سایر هواپیماهایی که پیشتر خریداری شده بود همچون F-۸۴ و F-۸۶ و T-۳۳ از توانمندیهای بالاتری مثل مانورپذیری، برد بلند پروازی، حمل تسلیحات نسل جدید موشکهای هوا به هوای حرارتی و انواع بمبها برخوردار بودند، اما این جنگندهها نیز با گذشت زمان کوتاهی نشان دادند که در مقابل هواپیماهای نسل جدید ساخت شوروی به اندازه کافی کارساز نیستند، لذا دو راهکار به نظر میرسید: یا ارتقاء ناوگان موجود و یا خرید هواپیماهای جدید.
ایران راهکار دوم را برگزید و به همین دلیل با گذر زمان، کمکهای نظامی آمریکا یعنی جنگندههای F-۵A/B فریدوم فایتر به سایر هم پیمانان شامل یونان، اتیوپی، ویتنام جنوبی، اردن و ترکیه فروخته یا اهدا شد.
اما برای «خرید»، چشم فرماندهان نظامی به سوی کدام جنگنده چرخید؟
این دقیقا همان زمانی بود که ایران خواهان تحویل گرفتن جدیدترین جنگنده ساخت آمریکا با وظیفه رزمی چندمنظوره گردید و به همین دلیل درخواستها برای تحویل گرفتن F-۴ فانتوم به ایالات متحده ارسال شد، اما این کشور با فروش آن مخالفت کرد چرا که فریدوم فایترها را برای دفاع از آسمان ایران کافی میدانست و از سوی دیگر علاقهمند فروش پیشرفتهترین هواپیمای رزمی ساخته شده تا آن زمان -حداقل در ابتدای روند تولید- نبود.
همچنین شرایط جنگ ویتنام و نیاز مبرم نیروی هوایی آمریکا به هواپیماهای تازه ساز فانتوم و پر بودن خط تولیدی جنگنده در کارخانه مک دانل داگلاس نیز مزید بر علت شد، اما مقامات سیاسی و نظامی کشورمان که جنگندههای F-۵ فریدوم فایتر را به تنهایی در مقابل نیروی هوایی بعثی عراق کافی نمیدیدند، باز هم تلاش کردند تا با لابیهای سیاسی، اقدام به سفارش فانتوم کنند، اما وقتی از به نتیجه رسیدن این روند نیز ناامید شدند، با چرخشی هوشمندانه اعلام کردند که برای دفاع از تمامیت ارضی و حفظ امنیت ایران اگر لازم باشد با شوروی نیز قرارداد خواهند بست و جهت نمایش اراده خود علاوه بر واگذاری امتیاز مجموعه کارخانه ذوب آهن اصفهان، سفارش برخی از اقلام نظامی از این کشور شامل نفربرهای خانواده BTR همچو نمونه ویژه ایران با نام BTR-۵۰ خشایار، راکت اندازهای کاتیوشا، ضدهواییهای ۲۳ م. م، موشکهای دوش پرتاب سام ۷ (که با نام سهند ۳ تولید بومی گردید) و درخواست برای تحویل موشکهای بالستیک زمین به زمین را در دستور کار قرار دادند که همین فشارها به سرعت اثر خود را گذاشت و آمریکا عاقبت برای جلوگیری از تمایل کشورمان به بلوک شرق، با فروش جنگنده F-۴ فانتوم به ایران موافقت کرد تا داستان «اشباح ایرانی» دقیقا از همینجا آغاز شود.
* اشباح پارسی به پرواز درمیآیند
پس از موافقت آمریکا و تایید کنگره این کشور مبنی بر فروش جنگنده بمب افکن F-۴ فانتوم به ایران، نخستین قرارداد در سال ۱۳۴۶ میان وزارت دفاع ایران و ایالات متحده مبنی بر فروش ۱۶ فروند هواپیمای F-۴D منعقد گردید که در آبان همان سال نیز در رسانهها رسما اعلام شد؛ اتفاقی که نمیتوان در آن از کنار نقش تیمسار خاتم فرمانده وقت نیروی هوایی گذشت که در انتخاب این جنگنده نقش به سزایی داشت.
فانتومهای ایرانی در مجموعه هواپیماسازی مکدانل داگلاس واقع در سنت لوییس ایالت میسووری آمریکا تولید شده و نخستین دسته چهار فروندی آن طی پروازی مستقیم از آمریکا به ایران، در شهریورماه ۱۳۴۷ خورشیدی وارد پایگاه مهرآباد تهران شدند و به تاریخ ۲۷ شهریورماه ۱۳۴۷ و در ساعت ۹:۰۰ صبح پس انجام یک پرواز نمایشی در حضور ارتشبد آریانا، تیمسار خاتم فرمانده نیروی هوایی و جمعی از مقامات کشوری و لشکری رسما فعالیت عملیاتی خود را در نیروی هوایی کشورمان آغاز کردند که این اتفاق سرآغاز به خدمت گیری یکی از پر افتخارترین جنگندههای حاضر در ناوگان هوایی ارتش کشورمان شد.
مراسم ورود اولین جنگندههای فانتوم به ایران در فرودگاه مهرآباد
پس از این قراداد، ۱۶ فروند جنگنده F-۴D دیگر تحویل ایران شد که مجموعا تعداد این هواپیما را به ۳۲ فروند میرساند که تماما میان سالهای ۱۹۶۷ و ۱۹۶۸ تولید و به ایران ارسال شدند.
پس از آن، کشورمان خواهان نسخه پیشرفتهتر جنگنده فانتوم با نام F-۴E گردید که اساسا جهت صادرات و همچنین به عنوان اصلیترین نمونه در خدمت نیروی هوایی ایالات متحده تولید شده و نسبت به نسخه D. ارتقای ویژهای یافته بود که از مهمترین آن میتوان به رادار جدید، سامانههای جنگ الکترونیک و هشدار دهنده قدرتمند، برخی تغییرات در سیستمهای داخلی و نصب مسلسل ثابت ۲۰ م. م. M۶۱ ولکان در زیر دماغه اشاره کرد که با توجه به تجربیات جنگ ویتنام و نیاز به توپ در نبردهای نزدیک هوایی (اصطلاحا داگ فایت) در نظر گرفته شد؛ لذا تحت قراردادی موسوم به PEACE GUARD (محافظ صلح) به تدریج تعداد ۱۷۷ فروند از نسخه F-۴E به ایران فروخته شد که در قالب بلاکهای تولیدی گوناگون از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۵ تحویل کشورمان شدند که هر دسته نسبت به نمونههای قبلی ارتقاهایی را داشت که اساسا با گذشت زمان بر روی دیگر ناوگان اجرا میشد و در حقیقت آخرین گروه تحویلی به کشورمان در سال ۱۳۵۵ نسبت به تمامی نمونههای فانتوم خریداری شده پیشرفتهتر بودند.
در این میان و در بازه زمانی سپتامبر ۱۹۷۲ تا ژانویه ۱۹۷۳، نه فروند F-۴E قرضی و دست دوم از داراییهای نیروی هوایی ایالات متحده که در جنگ ویتنام نیز حضور داشتند به کشورمان تحویل داده شد تا فاصله زمانی ایجاد شده در تحویل گرفتن هواپیماهای ساخته شده برای ایران را جبران کند و پس از ورود فانتومهای کشورمان در این سال، تمامی جنگندههای قرضی به کشور مبدا بازگشته و بعدها به کره جنوبی فروخته شدند.
تصویری کم کیفیت، اما جالب از F-۴E با استتار آمریکا که در خدمت ایران قرار دارد (جنگنده دوم در تصویر) / این هواپیماها مدت کوتاهی به صورت قرضی در اختیار نیروی هوایی بودند تا جنگندههای ایرانی ساخته شود
به طور کلی سفارش نسخههای رزمی جنگنده F-۴ فانتوم برای ایران به تعداد ۳۲ فروند از نمونه F-۴D و ۱۷۷ فروند نمونه F-۴E در سال ۱۳۴۶ آغاز گردید و در سال ۱۳۵۶ با ورود آخرین فروند به طور کامل به پایان رسید.
از لحاظ آماری نیز ایران پس از بریتانیا دومین خریدار خارجی فانتوم و پس از اسرائیل، بیشترین تعداد خرید هواپیما را داشت.
اگر بخواهیم به ویژگیهای فنی فانتومهای ایرانی اشاره کنیم باید گفت که این نمونهها اساسا جز سوییچ و سیم کشی رهاسازی بمب اتمی -که از کابین حذف شده بود- تفاوتی با نسخههای در خدمت نیروی هوایی آمریکا نداشتند.
از نظر ویژگی عملیاتی، F-۴D از رادار AN/APQ-۱۰۹ و پیشرانه J۷۹-۱۵ بهره میبرد و F-۴E نیز رادار به روزتر AN/APQ-۱۲۰ و پیشرانه بهبود یافته J۷۹-۱۷ را در اختیار داشت.
از لحاظ ویژگی ظاهری، فانتومهای کشورمان مشابه دیگر نمونههای صادراتی بودند که به صورت خاص مشخصات نسخه F-۴E در بخش نخست نوشتار بیان شد، اما در بحث تسلیحاتی F-۴های کشورمان به موشکهای هدایت راداری نیمه فعال AIM-۷E-۲ اسپارو و هدایت حرارتی AIM-۹J سایدوایندر جهت عملیات رزمی و درگیری هوایی (نمونههای دامی برای آموزش نیز خریداری گردید) مجهز شدند (هرچند به نظر میرسد موشک AIM-۴ فالکن نیز خریداری شده، اما به دلیل عدم کارکرد مناسب به خدمت در نیامد) و میتوانستند با سامانه درخت جنگی نسل جدید با اهداف هوایی به دقت درگیر شده و سیستم IFF یا شناسایی دوست از دشمن از نمونه APX-۸۰ در مدل E. مجهز به حسگرهای الکترواپتیکالی توانایی تشخیص تفاوت بین انواع اهداف را به دقت داشت.
از سوی دیگر کامپیوتر ناوبری دیجیتال نصب شده بر روی بلاکهای پایانی تحویلی جدیدترین نمونه تولید شده تا آن زمان در بلوک غرب بود و ترکیب چینش سوییچهای کابین نیز به گونهای انجام گرفت تا راحتی مناسبی را برای خلبان به ارمغان آورد.
هواپیماهای فانتوم نیروی هوایی ایران طی آزمایشهای پروازی در ایالات متحده/ تصویر بالا جنگنده F-۴E و تصویر پایین نسخه شناسایی RF-۴E که در بخش زیر بدنه سنسور ثبت عملکرد پروازی را با خود حمل میکند
سامانههای هشدار دهنده راداری یا RWR نصب شده در پنج نقطه بدنه F-۴E (شامل دماغه، دو سر بال و در چتر کندساز در بخش دم) و غلافهای جنگ الکترونیک قابل حمل از نوع AN/ALQ-۱۰۱ و AN/ALQ-۱۱۹ (نمونه ۱۱۹ بعدها در طی جنگ هشت ساله به کشورمان رسید) برای تامین امنیت جنگنده در برابر سامانههای موشکی زمین به هوای ساخت بلوک شرق همچون سام ۲، سام ۳، سام ۶، رادارهای هوا به هوا و همچنین سامانههای شناسایی زمینی تا حدی زیادی مناسب بود و F-۴D نیز از غلاف جنگ الکترونیک و اختلال AN/ALQ-۸۷ بهره میبرد که کارکرد چندانی نداشت.
در بخش تسلیحات هوا به سطح، انواع بمبهای سقوط آزاد در وزنهای مختلف بین ۲۵۰ تا ۲۰۰۰ پوند (از خانواده مارک یا MK که میتوانست به پرههای تاخیری SnackEye مجهز گردد)، بمبهای آموزشی یا Iron Bomb، موشک هوا به سطح هدایت اپتیکی AGM-۶۵A ماوریک با برد حدودی ۱۵ کیلومتر، بمبهای آتش زا یا ناپالم BLU-۲۷، بمب ۷۵۰ پوندی انفجار شدید M-۱۱۷ و نمونه ۳۰۰۰ پوندی با نام M-۱۱۸ (سنگینترین سلاح سازمانی فانتوم)، بمبهای خوشهای BL-۷۵۵ و CBU-۵۲، انواع راکت اندازهای زونی LAU-۶۱ و غلافها با وظایف گوناگون شامل SUU-۲۲ جهت پرواز تمرینی، SUU-۲۵ برای حمل منور و پرواز شبانه، SUU-۲۳ به عنوان مسلسل خارجی و پاد عکس برداری برای F-۴D، پاد حمل بار مسافر و موشکهای هدف برای تست تسلیحات هوا به هوا همچون TDU-۱۱ از آن جمله هستند.
از آخرین فانتومهای تولیدی متعلق به ایران پیش از تحویل در کارخانه مکدانلداگلاس واقع در سنت لوئیس
البته برخی از هواپیماهای F-۴D تحت پروژهای با سامانه هدف گذاری لیزری موسوم به PAVEWAY I. که با نام Zot Box در میان خلبانان شناخته میشود تجهیز شد که میتوانست بمبهای هدایت لیزری GBU-۱۰ را به سمت اهداف به صورت دقیق روانه سازد، اما نیمه کاره ماندن برخی آموزشها به دلیل وقوع انقلاب و نقصهای مدل اولیه این سامانه خود موجب مشکلات فراوان شد.
فانتومهای ایرانی که پس از ورود به کشورمان، عنوان IIAF (مخفف Imperial Iranian Air Force) به معنای نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بر روی آنان نقش میبست، استتاری موسوم به آسیای کوچک (ایران) داشتند که با ترکیب سه رنگ کرم، قهوهای و خاکی در بخش بالا و سفید در زیر بدنه مناسب پرواز بر فراز غالب مناطق جغرافیایی کشورمان بود.
این هواپیماها پس از تولید و گذراندن مراحل مختلف آزمایشات پروازی تحویل خلبانان ایرانی و همچنین خلبانان آمریکایی آزمایشگر شرکت مکدانل میشدند و با پرواز مستقیم از ایالات متحده به کشورمان یا توقف در میان مسیر، به ایران میرسیدند.
به طور معمول این هواپیماها با حداکثر سوخت داخلی و مخازن خارجی در طی مسیر بر فراز اقیانوس آتلانتیک از هواپیماهای KC-۱۳۵ ایالات متحده سوخت گیری هوایی کرده، سپس در پایگاه هوایی زاراگوزا اسپانیا فرود آمده و اقدام به پر کردن مخازن خود میکردند و پس از چند ساعت پرواز بار دیگر در پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه فرود آمده، سوخت گیری را انجام داده و نهایتا رهسپار ایران میشدند و از آنجایی که در طی مسیر تحت بیمه شرکتهای آمریکایی بوده و در صورت سانحه مجموعه هواپیماسازی ملزم به جبران خسارت بود و نیز جلوگیری از هرگونه مشکل طی عبور از فراز کشورهای اروپایی، به نشان نیروی هوایی ایالات متحده منقش میشدند که بلافاصله پس از فرود در خاک ایران پاک شده و با نشان نیروی هوایی ایران جایگزین میشد.
پایگاه هوایی زاراگوزا اسپانیا و فانتومی که بین مسیر جهت سوخت گیری فرود آمده است/ به تعداد مخازن خارجی توجه کنید
یک فروند F-۴D در مراحل تحویل به کشورمان/ نشان نیروی هوایی ایالات متحده به جهت بیمه و تملک تا زمان فرود در ایران را بر روی بدنه مشاهده میکنید
در گذر زمان نیز ارتقاهای گوناگونی تحت بولتنهای مختلف به کشورهای خریدار عرضه گردید که به موجب آن به طور مثال مشکل دود کردن موتور J-۷۹ فانتومها که با اصطلاح High Smoke شناخته میگردید رفع شد یا نصب SLAT در لبه حمله بال برای افزایش مانورپذیری در نمونه F-۴E صورت پذیرفت.
دیگر اقدام انجام گرفته، نصب دوربین TISSEO در ریشه بال برخی از فانتومها جهت مشاهده یا هدف گذاری بر روی سوژههای مختلف در فواصل دور، تغییرات در سامانههای کمک ناوبری یا کابین جنگنده و بهبود چینش نشان دهندهها میباشد که بعدها خود پیش زمینهای بر قابلیت HOTAS در هواپیماهای رزمی شد و همه این بستههای ارتقا به کشورمان نیز پیشنهاد میشد، ضمن آنکه به هنگام سفارش جنگندههای فانتوم، علاوه بر تسلیحات، در بحث تعمیرات و نگهداری هواپیماهای خریداری شده نیز خرید حجم وسیع قطعات یدکی یا بخشهای مختلف سیستمی همچون بال، بدنه، تجهیزات کابین و موتور جهت انبار کردن آنها برای خودکفایی در شرایط اضطراری و خاص جنگی در دستور کار قرار گرفت و برنامه ریزیهای مشخصی صورت پذیرفت که از جمله آن میتوان به تاسیس شرکت صنایع هوایی ایران یا صها (به انگلیسی Iranian aviation industries یا IACI) در فرودگاه مهرآباد اشاره کرد که اساسا جهت تعمیر، نگهداری، بهینه سازی و همچنین تغییر آرایش فنی و تسلیحاتی هواپیماهای نظامی مورد استفاده در ناوگان هوایی کشورمان ساخته شده است و در آن مجموعهای از انواع سیستمهای تست کننده، تجهیزات تعمیراتی، مراکز بازبینی قطعات و... قرار دارد که میتواند انواع جنگندهها از جمله فانتوم را با بالاترین استانداردهای موجود هوانوردی بهینه سازی، تعمیر، بازآماد (اورهال) و حتی بازسازی کرده و به خط پرواز بازگرداند.
محمدرضا پهلوی پس از پرواز و تست جنگنده شناسایی RF-۴ ایالات متحده که در حال صحبت با جیمز اس مکدانل، رییس کارخانه مکدانلداگلاس واقع سنت لوییس میسووری میباشد
از سوی دیگر، با تامین زیرساختهای مورد نیاز هدف اجرای تعمیرات تا سطح معینی در خود پایگاههای هوایی درگیر F-۴ نیز بود و در بعد نگهداری نیز، با بهره برداری از آشیانههای بتونی (شلترها) مقاوم در برابر بمباران و رمپهای پروازی جهت اسکان ایمن جنگندههای خریداری شده و همچنین امکانات لازم جهت پرواز و فرود همچون تجهیزات کمک ناوبری همانند TACAN و شعبههای مختلف سوخت، ایمنی، قطعات، صندلی نجات، تسلیحات و... هر یک از پایگاههای هوایی به بالاترین استانداردهای لازم دست یافتند.
اما نمونههای رزمی فانتوم تنها مواردی نبودند که خدمت در لباس نیروی هوایی کشورمان را تجربه کردند بلکه یکی از پیچیدهترین و البته مرموزترین قراردادهای نظامی میان ایران و ایالات متحده مربوط به فروش هواپیمایی میشد که اساسا جهت انجام ماموریتهای جاسوسی و با وظیفه شناسایی/ عکس برداری ساخته شده و با نام RF-۴E ملقب به «فتوفانتوم» معروف بود.
با اقدامات کشورمان جهت تبدیل شدن به یک کشور قدرتمند در عرصه دفاعی، شوروی نیز خطر را احساس کرد و اقدامات فراوانی را در جهت جاسوسی از کشورمان به انجام رساند.
این گونه تحرکات تجاوزگرانه، واکنشهای سیاسی بسیاری را در پی داشت، ولی نتیجهای به دنبال آن حاصل نشد لذا کشورمان سیاست مقابله به مثل را در پیش گرفت و همزمان با آن، ایالات متحده نیز که موقعیتی بهتر از ایران در جهت جاسوسی از دشمن درجه یک خود نمیدید، طرحهایی را در دستور کار قرار داد که نهایتا با نام Dark Gene یا «ژن سیاه» متبلور شد.
تصویری خاص از فانتوم ایرانی در مراحل آزمایشات پروازی در ایالات متحده که در همراهی جنگندههای F-۱۵ ایگل که به تازگی تولید شده و در حال بررسی ویژگیهای عملیاتی بودند، قرار دارد.
طی این اقدامات، نخست سایتهای شنود در مناطق شمالی کشورمان و نزدیک به مرزهای شوروی تاسیس شد که از جمله آن میتوان به مرکز شنود الکترونیکی و سیگنالی کبکان اشاره کرد، سپس برجستهترین کارشناسان CIA و وزارت دفاع آمریکا در کنار کارشناسان ایرانی به فعالیت مشغول شدند، بعد از آن نیز نسل جدیدی از رادارها همچون ADS-۴ جهت ثبت تحرکات دقیق همسایههای شمالی، بهره گیری از هواگردهای شنود سیگنالی تحت پروژه IBEX جهت پرواز در نوار مرزی با نمونههای تغییر یافته بوئینگ ۷۰۷ و C-۱۳۰ هرکولس با نام «خفاش» و با وظیفه ELINT/SIGINT، استفاده از رهگیرهای نسل جدید و پیشرفته شامل F- ۱۴ تامکت (که در سال ۱۳۵۴ خریداری شد) و هواپیماهای هشدار زودهنگام هوابرد E-۳A (آواکسها که البته به کشورمان نرسید و قرارداد آن لغو شد) که برای مقابله با هواگردهای جاسوسی شوروی (هواپیمای بلند پرواز و افسانهای MiG-۲۵) به ایران فروخته شد که هرکدام حلقه جدیدی از تحت نظر داشتن شوروی محسوب میشدند، اما در این میان برای مقابله به مثل نهایی، هواپیماهای شناسایی عکس برداری RF-۴C از موجودی ایالات متحده و به تعداد ۲ فروند نیز وارد کشورمان شد تا با نفوذ به عمق خاک همسایه شمالی اقدام به تصویر برداری و سنجش توانایی طرف مقابل کنند و دقیقا در همین زمان بود که تنها یک ماه بعد از بازگشت این دو فروند به پایگاه هوایی خود در رامشتاین آلمان، نخستین دسته از فتوفانتومهای ایرانی از نوع RF-۴E و در سال ۱۹۷۲ پایگاه خود را از سنت لوییس به سمت مهرآباد تهران ترک کردند و این پایه گذاری بود برای پرافتخارترین گردان عملیاتی نیروی هوایی کشورمان با نام گردان ۱۱ شناسایی/ تاکتیکی که تا پایان سال ۱۹۷۴ تمامی ۱۶ فروند سفارش خود را تحویل گرفت.
پیش از خریداری فتوفانتوم ها، کشورمان از نمونه شناسایی جنگنده فریدوم فایتر با نام RF-۵A بهره میبرد که برد کمی داشت و در مقابل سامانههای پیشرفته زمین به هوا و جنگندههای رهگیر ساخت شوروی دچار مشکلاتی میشد، اما با ورود RF-۴E ورق برگشت چرا که این هواپیما اساسا آمده بود تا تمامی سامانههای پدافندی و هوایی ساخت بلوک شرق را بدون هیچ سلاحی به سخره گرفته و با موفقیت از ماموریت خود بازگردد.
تحویل این هواپیماهای استراتژیک تحت قرارداد PEACE ROLL (وظیفه صلح) در آن زمان و در حالی که مک دانل داگلاس مشتریهای بسیاری را داشت، خود نقطه عطف روابط تسلیحاتی ایران – آمریکا به حساب میآید تا آنجا که کشورمان پس از آلمان با سفارش ۳۲ فروند فتوفانتوم، دومین خریدار بزرگ این هواپیما به شمار میآمد که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ۱۶ فروند از آنان تحویل و باقی نیز به سبب قطع روابط و لغو قراردادها حین انقلاب اسلامی هرگز به کشورمان نرسید.
RF-۴ (حرف R. اول نام از کلمه Reconnaissance به معنای شناسایی) از نظر ظاهری و ساختاری در بخشهای مختلف بال، بدنه و موتور مشابه نسخه رزمی هم سلف خود یعنی F-۴E است با این تفاوت که برای دفاع از خود تنها متکی به توانایی خلبانان، سرعت جنگنده و غلافهای جنگ الکترونیک خود میباشد.
این هواپیما که همچون فانتوم از دو کابین بهره میبرد، توسط خلبان در کابین جلو هدایت و وظیفه عکاسی و مقابله الکترونیکی با اهداف متخاصم بر عهده افسر کابین عقب نهاده شده است.
F-۴های ایران در مسیر تحویل به کشورمان در حال سوخت گیری از هواپیمای تانکر سوخترسان KC-۱۳۵ بر فراز اقیانوس آتلانتیک، هواپیمای نزدیک به تصویر توسط یک خلبان هدایت شده و کابین عقب خالی میباشد
از نظر ویژگیهای تصویربرداری و جاسوسی در بخش دماغه فتوفانتوم و پشت رادوم (محل نصب رادار ناوبری جهت پرواز ارتفاع پایین) محل نصب چندین دوربین با قابلیتهای متفاوت وجود دارد که با وظیفه تصویربرداری ارتفاع پایین، تصویربرداری ارتفاع بالا، ثبت تصاویر جانبی، رو به رو و پشت و همچنین تهیه پانوراما (سراسر نما) از میادین نبرد، تهیه نقشه رزمی و همچنین تصاویر حرارتی یا IR در شب مورد بهره برداری قرار میگیرد.
این دوربینها از انواع نمونههای متفاوت KA-۵۶ و KA-۱ جهت ثبت تصاویر ارتفاع پایین، KA-۵۵، KA-۹۰، KS-۹۱ و KS-۱۲۷ جهت ثبت تصاویر ارتفاع بالا در دید وسیع و به صورت افق تا افق، KC-۱ و T-۱۱ جهت ثبت تصاویر جانبی، پانوراما و نقشه برداری و نهایتا KS-۸۷ و KS -۷۲ به عنوان یک دوربین جلونگر هستند که برای عملیاتهای روزانه کاربرد دارند و در سه جایگاه جلو، میانی و انتها بخش دوربین دماغه نصب میشود.
علاوه بر آن، در عملیاتهای شبانه، فتوفانتوم میتواند با بهره گیری از دو محفظه فتوفلش برای پرتاب فلر (منور) در دو سمت انتهای جنگنده با ۵۴ کارتریج و روشن کردن منطقه تصویربرداری بهره بگیرد، ضمن آنکه قابلیت بهرهبرداری از دوربینهای حرارتی و سامانه فروسرخ با نام AN/AAS ۱۸ را نیز برای ثبت عکس و سیستم TFO برای پرواز در تاریکی مطلق وجود دارد.
تصویری بی نظیر از تحویل ۴ فروند F-۴E فانتوم کشورمان که توسط دو فروند F-۴C ایالات متحده همراهی میشوند (از آرشیو شرکت بوئینگ)
فتوفانتوم -همانطور که پیشتر گفته شد- اساسا یک هواپیمای غیرمسلح است که برای دفاع از خود تنها مجهز به غلافها (پادهای) اخلالگر میباشد که برای فعالیت در محدوده فرکانسی خاصی از هواپیماها و تجهیزات موشکی زمین به هوا کاربرد دارد. ضمن آنکه با توجه به ماموریت ذاتی این جنگنده مبنی بر نفوذ سریع به خاک دشمن، تصویربرداری و سپس بازگشت در حداقل زمان، سبک بودن جنگنده یک امتیاز محسوب شده لذا از نصب هرگونه سلاح یا رادار درگیری هوایی بر روی آن خودداری شده و تنها در کنار سرعت بالا و غلافهای اخلالگر، این توانایی خلبان است که میتواند موفقیت یک عملیات تصویر برداری را در مستحکمترین لایههای دفاعی دشمن تضمین نماید.
دقیقا به همین دلیل است که خلبانان فتوفانتوم در سرتاسر دنیا و در اغلب عملیاتهای خود توانسته اند به سنگینترین شبکههای پدافندی و دفاع هوایی نفوذ کرده و به سلامت بازگردند.
البته فتوفانتوم از یک رادار با نام AN/APQ-۹۹ بهره میگیرد که جهت ناوبری به سمت هدف و شناسایی عوارض زمینی کاربرد دارد ضمن آنکه رادار پهلو نگر (SLAR) آن نیز AN/APQ-۱۰۲ نیز علاوه بر بهره گیری در تصویربرداری نقشهای میتواند جهت شناسایی اهداف متحرک زمینی و همچنین تهدیدات کاربرد داشته باشد.
از دیگر ویژگیهای این هواپیما، بهره گیری از جدیدترین نسل سامانههای ناوبری و هشداردهنده راداری یا RWR در بخشهای دماغه، دم و دو سر بال است که میتواند پس از شناسایی تهدیدات مشخصات آنها را برای افسر ناوبر کابین عقب تبیین کرده تا با بهره گیری از پیشرفتهترین غلافهای جنگ الکترونیک شامل AN/ALQ-۱۰۱ و نسخه بعدی آن AN/ALQ-۱۱۹ به آن پاسخ دهد.
باید به این نکته توجه داشت که اهمیت بهره برداری از این هواپیمای استراتژیک تا آنجا زیاد است که همواره پروازهای آنها در کشورهای دارنده، تحت شدیدترین تدابیر نظارتی و امنیتی قرار داشته و بهترین خلبانان جهت هدایت آنان در نظر گرفته میشد تا از دسترسی بلوک شرق (شوروی) به آن و فناوریهای موجود جلوگیری شود.
فانتومهای تحویلی به کشورمان در قالب گردانهای پروازی مختلف در پایگاههای هوایی مهرآباد تهران (گردانهای ۱۱ تاکتیکی، ۱۱ آموزشی و ۱۱ شناسایی)، همدان (گردانهای ۳۱ و ۳۲ و ۳۳ تاکتیکی)، بوشهر (گردانهای ۶۱ و ۶۲ تاکتیکی)، شیراز (گردان ۷۱ تاکتیکی) و بندرعباس (گردانهای ۹۱ و ۹۲ تاکتیکی) عملیاتی شدند که از این میان نخستین جنگندههای فانتوم تحویلی به کشورمان ابتدا در پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران مستقر شده و بلافاصله پس از تکمیل تعداد، اولین گردان پروازی فانتوم ایران را در پایگاه هفتم شکاری شیراز بنا نهادند که صاحب جنگندههای F-۴D بود و با نام «گردان لیزر» معروف شد.
در این میان، اما پایگاههای سوم شکاری همدان و ششم شکاری بوشهر جنگندههای F-۵A/B خود را با F-۴E جایگزین کردند و پایگاه نهم شکاری بندرعباس نیز از ابتدا دارنده آخرین نمونههای تحویلی F-۴E و در حقیقیت پیشرفتهترین آنان بود.
در پایگاه یکم شکاری تهران نیز گردان آموزشی بنا نهاده شد که از جنگندههای F-۴D و F-۴E برای وظیفه خطیر تحویل نسل جدید خلبانان بهره میجست و خانه اصلی هواپیماهای شناسایی فتوفانتوم نیز در همینجا یعنی مهرآباد واقع شد.
۱
بازدید مردم از فانتومهای تازه خریداری شده در پایگاه هوایی مهرآباد تهران
در بخش آموزش ها، نخست گروهی هشت نفره از برجستهترین خلبانان کشورمان جهت طی دوره پرواز با F-۴D به ایالات متحده اعزام شدند که پیشتر با هواپیماهای F-۵ و F-۸۶ پرواز میکردند، اما مشخص شد که انتخاب از میان خلبانان موجود به تنهایی کافی نیست و به همین دلیل کم کم افرادی وارد خدمت گردیدند که عموما برای هواپیماهای تازه خریداری شده انتخاب میشدند هرچند از ابتدا هواپیمای پروازی یا تایپ آنان مشخص نبود.
این اشخاص، نخست پروازهایی را در ناوگان آموزش مقدماتی بونانزا در فرودگاه قلعه مرغی ایران انجام داده سپس به کشور ایالات متحده اعزام میشدند و پس از طی کلاسهای زمینی و زبان انگلیسی جهت فراگیری دانش پرواز از هواپیماهای مختلف از جمله فروصوت T-۳۷ و سپس جنگنده آموزشی T-۳۸ تالون بهره برده تا آمادگیهای لازم جهت هدایت هواپیماهای نظامی را به دست آورند و نهایتا پس از دریافت وینگ شکاری به کشورمان بازمیگشتند.
از جمله پایگاههایی که خلبانان ایرانی در آن آموزش دیدند میتوان به سن آنتونیو، لک لند، وب، لافلین، شپارد، رندولف و ریس در ایالت تگزاس، ونس در ایالت اوکلاهاما، کولومبوس ایالات میسی سی پی و هوم استد در ایالت فلوریدا اشاره کرد.
در این میان، پس از بازگشت نفرات آموزش دیده در صورت اعلام پیش نیاز و تایید تواناییها فرد مبنی بر هدایت جنگنده فانتوم در گردان ۱۱ آموزشی پایگاه یکم شکاری تهران مشغول خدمت شده و نخست در کابین عقب مراحل پروازی را تحت نظارت اساتید ایرانی و آمریکایی یک به یک طی میکردند تا پس از گذشت زمان به عنوان خلبان کابین جلو در نظر گرفته شده و به اجرای ماموریتها بپردازند هرچند برخی نیز در کابین عقب و با وظیفه افسر ناوبر تا پایان دوران پروازی به خدمت مشغول بودند.
توجه به این نکته ضروری است که برخی از دانشجویان آمریکایی نیز دورههای پروازی خود را تحت نظارت خلبانان ایرانی و در کشورمان فرا گرفتند که در حقیقت این یک اقدام متقابل میان ایران و ایالات متحده جهت افزایش توان عملیاتی به حساب میآمد.
جهت آموزش هرچه بهتر، کلیه کتب پروازی و آموزشی در کنار شبیه ساز پرواز با جنگنده (سیمیلاتور) خریداری و در پایگاههای عملیاتی مستقر بود.
نخستین خلبانان گردان شناسایی نیز به جهت اهمیت هواپیمای خود به صورت مستقیم بر روی فتوفانتوم در ایالات متحده آموزش دیدند که باید به پایگاههای هوایی شاو در ایالات کارولینای جنوبی و میتر در ایالات تگزاس اشاره کرد که دورهها نخست بر روی جنگندههای RF-۴C و سپس برای آشنایی کامل بر روی RF-۴E بود که شامل انواع تمرینات پرواز و عکسبرداری در روز و شب میگردید و پس از آن دوره خلبانان بعدی فتوفانتوم در بخشهایی در ایران انجام میگرفت.
به موازات آموزش خلبانان شکاری، نفرات گردانهای نگهداری هواپیمای فانتوم نیز آموزشهای مورد نیاز خود را جهت فعالیت در شعب مختلف درگیر با جنگنده در ایالات متحده و سپس کشورمان کسب کردند تا بتوانند در راه آماده سازی، تسلیح، نگهداری و تعمیرات هواپیما نقش خود را به درستی ایفا کنند.
در این میان، علاوه بر مردان، زنانی نیز بوده اند که همپای تمامی افراد گردان نگهداری وظایف محوله خود را به سرانجام میرساندند.
۱
اولین گروه هشت نفره که دوره F-۴ را طی نمودند/ به ترتیب از راست: بهرام هوشیار رشتی، تقی شهلایی، احمد دانشمندی، محمود قیدیان، حسن ریاحی، عبدالحسین مینوسپهر، رضا رضوی، هوشنگ بنی فضل
با تمامی این تفاسیر، ذکر این نکته ضروری است که فرماندهان نظامی آن زمان کشورمان در نظر داشتند تا ناوگان پروازی موجود در تمامی یگان ها، علی الخصوص فانتوم از نظر خودکفایی، اتکا به توان داخلی و کاهش وابستگی در عرصه آموزش، نگهداری، تعمیرات و پرواز به حد قابل قبول در حداقل مدت برسد و به همین دلیل دانشجویان با انگیزه ایرانی در تمامی بخشهای زمینی یا پروازی سرآمد تمامی افرادی بودند که جهت طی دوره از سرتاسر دنیا به ایالات متحده سفر میکردند و همین هوش ذاتی توام با آینده نگری سبب رخدادهایی شگرف شد که بعدها نتایج این تفکر بلند بر همگان آشکار گردید چرا که پیش نیاز اهمیت دستیابی به توانایی آموزشهای بومی و ارتقا قابلیتهای داخلی موجب درخشش ویژه ایرانیان در بهره گیری از F-۴ شد، اما این این تمام ماجرا نبود چرا که فانتومها اندکی بعد در نخستین ماموریتهای حقیقی شرکت جستند و نشان دادند که هواپیماهای قابلی محسوب میشوند.
منبع: فردا
کلیدواژه: سنت لوئیس مهرآباد فانتوم تصاویر
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.fardanews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «فردا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۸۵۷۷۳۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
حادثه دلهره آور یک هواپیما هنگام فرود (فیلم)
ویدئوهای دیدنی دیگر در کانال های آپارات و یوتیوب عصر ایران ???????????? کانال 1 aparat.com/asrirantv کانال 2 aparat.com/asriran کانال 3 youtube.com/@asriran_official/videos کانال عصر ایران در تلگرام بیشتر بخوانید: خورشید گرفتگی کامل از داخل هواپیما (فیلم) لحظه هولناک ریزش یک پل بزرگراهی بر اثر سیل (فیلم) فرود دلهرهآور بوئینگ ۷۴۷ در فرودگاه (فیلم)